عزت نفس در روانشناسی

عزت نفس به ارزیابی ذهنی فرد در مورد ارزشمندیش اطلاق می ­شود. به این معنا که فرد خود را چقدر ارزشمند می ­داند؟ این سازه علاوه بر باورهایی که فرد در مورد خود دارد (مثلا “من دوست داشتنی نیستم” یا “من ارزشمندم”) شامل حالت های هیجانی در مورد خود نیز است. حالاتی همچون شرم، حس غرور یا ناامیدی از خود.

اسمیت و مَکی (2007) ادعا دارند که “خود مفهومی” در مورد اینکه ما چگونه در مورد خود فکر می­ کنیم، صحبت می­ کند، و عزت نفس در مورد اینکه ما خود را مثبت یا منفی ارزیابی می ­نماییم اطلاعات با خود به همراه دارد. عزت نفس طبق بیان آنها این است که، ما چه احساسی در مورد خود داریم؟

عزت نفس سالم

عزت نفس یک سازه مهم روانشناختی است، چراکه نتایج مهمی را پیش­بینی می­ کند. موفقیت تحصیلی، شادکامی، رضایت از روابط و ازدواج، همگی تحت تاثیر آن قرار دارند. البته قضیه به این سادگی نیست. ملاحظه شده است که عزت نفس بالا، عملکرد بهتر تحصیلی را پیش­بینی نمی­ کند، اما عملکرد تحصیلی بهتر زمینه را برای افزایش عزت نفس مهیا خواهد کرد.

عملکرد شغلی نیز با عزت نفس ارتباط دارد. به این معنا که افراد با عزت نفس بالا، عملکرد شغلی بهتری دارند. در یک مطالعه آزمایشگاهی، محققین دریافتند که افراد با عزت نفس بالا ضرورتا در تکالیفی که به آنها داده شده است عملکرد بهتری ندارند، بلکه آنها صرفا بعد از تلاش ­های ناموفق­شان، تلاش بیشتری برای موفقیت کرده و عملا سماجت بالاتری را به خرج می­دهند. نتایج مثبت عزت نفس بالا را می­توان در دو نکته مهم و کلیدی خلاصه کرد: افزایش ابتکار و نوآوری، احساسات خوشایند.

این امر می­ تواند صرفا به یک حوزه مشخص محدود باشد (مثلا، من نویسنده خوبی هستم و برای همین نسبت به خودم حس خوبی دارم) و یا اینکه می ­تواند به شکلی فراگیر باشد (مثلا، من کلا آدم خوبی هستم و نسبت به خودم حس خوبی دارم). روانشناسان عموما عزت نفس را به شکل یک مولفه شخصیتی پایدار تصور می­ کنند، حال آنکه به صورت موقعیتی نوساناتی ممکن است داشته باشد.

 

 

 

نظریه­ هایی در مورد عزت نفس

نظریه ­های ابتدایی در این مورد، پیشنهاد داده ­اند که آن یک نیاز بنیادی برای انگیزش انسان است. روانشناس آمریکایی آبراهم مازلو، عزت نفس را در سلسله مراتب نیازها آورده است و به دو نوع حرمت نهادن اشاره کرده است: نیازی که توسط دیگری تامین می­گردد و شامل به رسمیت شناختن فرد، موفقیت ­ها و تاییدات بیرونی اشاره دارد و نیازی که توسط خود فرد تامین می­شود که شامل احترام به خود، اعتماد به نفس و داشتن مهارت های فردی و استعداد است.

ادعا می­شود عزت نفسی که توسط دیگری تامین می­گردد، امری شکننده است و به راحتی در معرض خطر نابودی و فقدان قرار می­گیرد. برای کسب خودشکوفایی به باور مازلو، فرد نیاز دارد که سطحی مطلوب از عزت نفس را کسب کرده باشد. به اعتقاد مازلو یکی از تجلیات بارز عزت نفس سالم، احترامی است که فرد برای دیگری بدون در نظر گرفتن شهرت و جایگاه و بدون چاپلوسی و ریا قائل است.

نظریه جامعه­ سنجی عزت نفس را این­گونه تعریف می­کند: “ارزیابی که فرد از سطحش در اجتماع و میزان مقبولیتش در آن به عمل می­آورد”. این نظریه عزت نفس را به عنوان یک نمایشگر “پذیرش اجتماعی” در نظر می­گیرد و معتقد است که این عامل، فرد را نه فقط در جهت نگهداری و حفظ ارزش های خود، بلکه برای جلوگیری و اجتناب از طرد اجتماعی و کاهش ارزش در اجتماع، برمی انگیزاند.

نظریه مدیریت وحشت نیز عزت نفس آن را به عنوان سپری در نظر می­گیرد که فرد را در مقابل اضطراب حاصل از مرگ محافظت می ­کند. مطابق این نظریه افراد برای اینکه در مقابل میرایی و مرگ خویش دچار وحشت نشوند از سپرهایی استفاده می­ کنند که یکی از آن سپرها، عزت نفس برآمده از فرهنگ است.

نظریه دیگری که در این زمینه ارائه شده است، نظریه خود تعیین ­گری است. نظریه خود تعیین ­گری قائل به سه نیاز بنیادی است. به بیان دیگر، نظریه ­پردازان این رویکرد ادعا دارند که گونه انسانی صرفا سه نیاز بنیادی دارد. این نیاز­ها عبارتند از: خودمختاری، شایستگی، و ارتباط. زمانی که این نیاز­ها در سطحی بهینه ارضا شوند، در فرد عزت نفس به وجود می­آید. در اصل عزت نفس صحیح (به بیان دسی و رایان) نتیجه ارضا بهینه نیاز خودمختاری، شایستگی و ارتباط است.

رشد عزت نفس و سبک ­های فرزندپروری

تجارب فرد در زندگی، یکی از منابع مهم برای کسب عزت نفس محسوب می­گردد. در سال­ های ابتدایی زندگی که تجارب مهم کودک در کنار خانواده شکل می­ گیرد، مهمترین سال ­های زندگی برای تکوین آن خواهد بود. دوست داشتن بی قید و شرط، زمینه را برای شکل دادن حسی پایداری از بودن و مورد مراقبت واقع شدن فراهم می ­کند. این احساسات در نهایت خود را در عزت نفس نشان می ­دهند

دانش­آموزان مقطع ابتدایی، که عزت نفس بالایی از خود نشان داده ­اند، والدینی اقتدارگرا داشته ­اند که این والدین برای کودکانشان استانداردهای واضح وضع کرده و در عین حال در حوزه­ هایی به کودکان، این اجازه را داده ­اند که انتخاب ­هایی آزادانه داشته باشند.

سبک ­های والدگری که بیشترین همبستگی را با عزت نفس بالا در کودکان دارد عبارت بودند از: اقتدارگرایانه و سهل­گیرانه. مهمترین مولفه در سبک والدگری که عزت نفس را در کودکان بالا خواهد برد، گرمی، حمایت­ گری و پذیرش بی­قید و شرط است. کودکانی که عزت نفس بالایی دارند، با احترام شنیده می شوند و از آنها خواسته می ­شود که صحبت کنند، نقاط قوت ­شان تشخیص داده شده است (توسط خانواده) و اشتباهات و خطاهایشان نیز مشخص و البته مورد پذیرش است.

 

 

نشانه­ های عزت نفس سالم

نشانه ­های عزت نفس سالم عبارتند از:

• اجتناب از ماندن در گذشته و تجارب منفی
• بیان نیازهایتان
• حس اطمینان
• داشتن دورنمایی مطلوب به زندگی
• گفتن “نه” زمانی که تمایل به پذیرش چیزی ندارید
• دیدن تمامی نقاط ضعف و قدرت در خود و پذیرش آن

 

 

نشانه های عزت نفس پایین

نشانه­ های عزت نفس پایین عبارتند از:

• باور به اینکه دیگران از شما بهترند.
• بیان نیازهایتان برایتان کاری مشکل است.
• تمرکز کردن بر نقاط ضعف­تان
• مکررا احساساتی چون شرم، افسردگی و یا اضطراب را تجربه می ­کنید.
• دورنمایی منفی به زندگی دارید.
• ترس شدیدی از شکست دارید.
• در قبول بازخوردهای مثبت مشکل دارید (به راحتی نمی­ توانید تعریف و تمجید دیگران را قبول کنید).
• گفتن “نه” برایتان مشکل است.
• نیازهای دیگران را مقدم بر نیازهای خود قرار می ­دهید.
• به راحتی نمی ­توانید اعتماد نمایید.

سخن پایانی

در مجموع اعتماد به نفس یکی از مهمترین فاکتورهای سلامت روان است. بسیاری از اختلالات روانی به دلیل کمبود اعتماد به نفس به وجود آمده یا تشدید می شوند. از این رو پرداختن به آن، یکی از مهمترین عواملی است که به عنوان سپری دفاعی در مقابل عارضه های روانی محافظت خواهد کرد. تلاش در جهت ارتقا این مهم با کمک از یک روانشناس، برای تمام ابعاد زندگی فرد اثرات مثبت خواهد داشت.

نویسنده: فاطمه حزینی، روانشناس بالینی

 

این مطالب نیز ممکن است برایتان مفید باشد

 

بهترین مشاور ازدواج در تهران

بهترین مشاور خانواده در تهران

 بهترین دکتر درمان استرس در تهران

بهترین دکتر درمان وسواس در تهران

بهترین دکتر درمان افسردگی در تهران

بهترین مرکز  درمان اختلال دوقطبی

درمان قطعی اختلال پانیک

درمان بیش فعالی کودکان