پرخاشگری‌ کودکان؛ علت‌ها، راهکارها و درمان!

علوم روانشناسی و تربیتی نشان می‌دهد که پرخاشگری کودکان یکی از مسائل جدی و پیچیده در جامعه ماست. این رفتارها می‌توانند شامل ضرب و شتم، تهدید، تجاوز کلامی و حتی تخریب مالکیت دیگران باشند. متأسفانه، این مشکل به طور گسترده‌ای در جوامع مختلف به وجود آمده است و نیازمند بررسی و آگاهی بیشتر است.

در این پست بلاگ، قصد داریم به بررسی و شناخت علل پرخاشگری کودکان و راهکارهایی درمان آن بپردازیم با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.

 

پرخاشگری در کودکان به چه معناست؟

پرخاشگری در کودکان به معنای رفتاری است که شامل اقدامات خشونت آمیز، تهدید کننده، تحریک کننده و یا تنش آور است که توسط کودکان نشان داده می شود. این رفتارها ممکن است شامل جر و بحث، تهدیدها، تجاوز جسمی یا تجاوز عاطفی، تمسخر و تحقیر کردن دیگران، موقعیت های خشونت آمیز در بازی ها و فعالیت های گروهی و حتی استفاده از خشونت جسمی باشد.

اهمیت تشخیص و مداخله زودهنگام در پرخاشگری کودکان بسیار مهم است، زیرا این رفتارها، در صورت عدم مداخله، ممکن است در دوران بزرگسالی ادامه یابند و به مشکلات رفتاری و اجتماعی بزرگتری منجر شوند.

 

راه تشخیص پرخاشگری در کودکان

راه تشخیص پرخاشگری در کودکان می‌تواند یک فرآیند پیچیده باشد، زیرا رفتارهای پرخاشگرانه ممکن است با رفتارهای طبیعی کودکان تداخل داشته باشد. اما با توجه به موارد زیر، می‌توانید به طور نسبی پرخاشگری در کودکان را تشخیص دهید:

 

1. تکرار رفتارهای پرخاشگرانه: اگر کودک به طور مداوم رفتارهایی مانند ضرب و شتم، تهدید یا تجاوز کلامی را انجام می‌دهد، احتمالاً دچار پرخاشگری است.

2. عدم کنترل عاطفی: کودکان پرخاشگر ممکن است دارای عدم توانایی در کنترل عاطفی باشند و به سرعت به خشم و خشونت نیرومندانه واکنش نشان دهند.

3. نشانه‌های جسمی: وجود آسیب‌های جسمی ناشی از رفتارهای پرخاشگرانه می‌تواند نشانه‌ای از پرخاشگری در کودکان باشد. این ممکن است شامل کبودی‌ها، خراش‌ها، شکستگی‌ها و زخم‌ها باشد.

4. عدم احترام به حقوق دیگران: کودکان پرخاشگر معمولاً به حقوق و مرزهای دیگران احترام نمی‌گذارند و از آنها سوءاستفاده می‌کنند.

5. مشکلات در روابط اجتماعی: کودکان پرخاشگر ممکن است دچار مشکلات در برقراری و حفظ روابط اجتماعی باشند و به دیگران تهدید کننده و ترسناک به نظر بیایند.

با این حال، برای تشخیص دقیق‌تر و رسیدگی به پرخاشگری در کودکان، بهتر است با متخصصان روانشناسی و مشاوره در ارتباط باشید تا ارزیابی و تشخیص حرفه‌ای انجام شود.

 

بیشتر بخوانید : تاثیرات خوب و بد تلویزیون بر کودکان

دلایل و علل پرخاشگری کودکان چیست؟

پرخاشگری کودکان ممکن است به دلیل عوامل متعددی رخ دهد. برخی از علل متداول پرخاشگری کودکان عبارتند از:

• محیط خانواده نامناسب: محیط خانواده نامناسب و ناکارآمد می‌تواند عاملی برای پرخاشگری کودکان باشد. والدینی که به طور مداوم خشم و خشونت را نشان می‌دهند، مداخله و تنبیه فیزیکی را به عنوان راهکارهای مشکلات رفتاری می‌بینند ، ممکن است باعث شود که کودکان نمونه ‌برداری از این رفتارها کنند و آنها را در روابط خود با دیگران به کار ببرند.

 

• ناکارآمدی در مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله: کودکانی که ناتوان در مهارت‌های ارتباطی، تحمل تنش و حل مسئله هستند، ممکن است به سرعت به خشم و خشونت واکنش نشان دهند و از راهکارهای پرخاشگرانه استفاده کنند.

 

• نمو مغزی و شناختی: برخی از کودکان به دلیل تأخیر در نمو مغزی و شناختی ممکن است دچار مشکلات رفتاری شوند. این مشکلات می‌تواند شامل ناتوانی در کنترل عاطفی، عدم توانایی در تشخیص و نمایش مناسب احساسات و کنترل عصبانیت باشد.

 

• تأثیرات رسانه‌ها: مصرف بیش از حد رسانه‌ها و دسترسی به محتوای خشونت‌آمیز می‌تواند روی رفتارهای کودکان تأثیرگذار باشد. مشاهده و تماشای صحنه‌های خشونت‌آمیز و ترسناک ممکن است باعث تقلید و تقویت رفتارهای پرخاشگرانه در کودکان شود.

 

• عوامل اجتماعی: فقر، تبعیض اجتماعی، عدم دسترسی به آموزش، محیط‌های مهاجرتی یا محیط‌های ناامن می‌توانند عواملی باشند که پرخاشگری در کودکان را تحریک کنند.

 

مهم است که در تشخیص و رسیدگی به پرخاشگری کودکان، به عوامل متعددی که ممکن است نقش داشته باشند، توجه کنیم و رویکردهای چندگانه و همکاری بین حوزه‌های مختلف را در نظر بگیریم.

 

 

بیشتر بخوانید : افزایش اعتماد به نفس کودک

علت پرخاشگری کودکان 8 تا 10 ساله

پرخاشگری در کودکان ۸ تا ۱۰ ساله از رایج‌ترین چالش‌های والدین و مربیان است. در این سنین، کودکان در مرحله‌ای هستند که هنوز مهارت‌های مدیریت هیجان، حل مسئله و گفت‌وگوی سالم را به‌طور کامل نیاموخته‌اند. بنابراین اگر در معرض فشارهای روانی یا محیط نامناسب قرار بگیرند، ممکن است پرخاشگری را به‌عنوان راهی برای بیان احساسات یا جلب توجه انتخاب کنند.

در ادامه، مهم‌ترین دلایل پرخاشگری در کودکان ۸ و ۱۰ ساله به صورت دسته‌بندی‌شده آورده شده است:

 ۱. عوامل روان‌شناختی

ناتوانی در بیان احساسات: کودک نمی‌داند چگونه احساس خشم، ناکامی یا اضطراب خود را به زبان بیاورد، پس آن را با داد، جیغ، کتک‌زدن یا لجبازی بروز می‌دهد.

عزت‌نفس پایین: کودکانی که احساس بی‌کفایتی یا نادیده‌ گرفته شدن دارند، گاهی برای پنهان‌ کردن این ضعف‌ها، پرخاشگر می‌شوند.

مشکلات در کنترل تکانه‌ها: به‌ویژه در کودکان دارای بیش‌فعالی (ADHD) یا اختلال سلوک (Conduct Disorder) بیشتر دیده می‌شود.

 

 ۲. عوامل خانوادگی

الگوهای پرخاشگرانه در خانه: کودک از والدین، خواهر و برادر یا حتی برنامه‌های تلویزیونی و بازی‌ها می‌آموزد که خشونت، راه حل مشکلات است.

نبود قوانین روشن یا تربیت ناپایدار: اگر گاهی تنبیه و گاهی بی‌توجهی یا پاداش دریافت کند، کودک دچار سردرگمی می‌شود و با پرخاش توجه می‌گیرد.

کمبود توجه عاطفی: وقتی کودک حس کند به او اهمیت داده نمی‌شود، ممکن است با رفتار منفی سعی در جلب توجه داشته باشد.

 

 ۳. عوامل مدرسه و اجتماعی

زورگویی (bullying) یا طرد شدن: کودکانی که در مدرسه مورد آزار یا تمسخر قرار می‌گیرند، ممکن است در خانه یا محیط‌های امن‌تر رفتار تهاجمی نشان دهند.

فشار تحصیلی یا عدم موفقیت در درس: شکست در مدرسه ممکن است منجر به ناامیدی و انفجارهای خشم شود.

 

 ۴. عوامل زیستی و جسمی

کم‌خوابی، تغذیه ناسالم یا بیماری‌های جسمی: این عوامل می‌توانند تحریک‌پذیری کودک را بالا ببرند.

اختلالات عصبی-رشدی: مثل ADHD یا مشکلات پردازش حسی که باعث می‌شود کودک زود از کوره در برود.

 

علت‌های پرخاشگری در کودکان ۵ ساله

1. ناتوانی در بیان احساسات

کودک ممکن است ناراحت، خسته، گرسنه یا مضطرب باشد، اما بلد نیست این احساسات را با کلمات بیان کند؛ بنابراین با پرخاش واکنش نشان می‌دهد.

2. الگوبرداری از محیط

اگر کودک در خانه یا مهد شاهد دعوا، تنبیه بدنی، فریاد یا خشونت کلامی باشد، یاد می‌گیرد که در موقعیت‌های مشابه از همان رفتارها استفاده کند.

3. جلب توجه

گاهی کودک احساس می‌کند دیده نمی‌شود؛ حتی توجه منفی (مثل دعوا شدن) برایش بهتر از بی‌توجهی است. پس پرخاشگری می‌کند تا توجه بگیرد.

4. مرزهای تربیتی نامشخص

اگر والدین گاهی رفتار بد را نادیده بگیرند، گاهی تشویق و گاهی تنبیه کنند، کودک سردرگم می‌شود و برای امتحان‌ کردن حد و مرزها رفتار پرخاشگرانه نشان می‌دهد.

5. احساس ناعادلانه بودن شرایط

مثلاً وقتی خواهرش اجازه دارد کاری انجام دهد و خودش نه، ممکن است از طریق پرخاش خشمش را بروز دهد.

6. خستگی یا گرسنگی

کودکان در این سن به خواب، تغذیه و استراحت منظم نیاز دارند. کمبود این موارد، آستانه‌ی تحملشان را پایین می‌آورد و پرخاشگرشان می‌کند.

7. اختلالات رشد یا هیجانی

در برخی موارد، پرخاشگری مداوم می‌تواند نشانه‌ای از اختلالاتی مانند  بیش‌فعالی (ADHD) ، اضطراب شدید و اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه (ODD) باشد و نیاز به ارزیابی تخصصی دارد.

 

راهکارهای کاهش و بهبود پرخاشگری کودکان ( درمان پرخاشگری کودکان)

برای کاهش و بهبود پرخاشگری کودکان، می‌توانید از راهکارهای زیر استفاده کنید:

1. ایجاد محیط خانوادگی پشتیبان‌کننده: ایجاد محیطی آرام و پشتیبان کننده در خانه می‌تواند به کاهش پرخاشگری کودکان کمک کند. این شامل ارائه حمایت و عشق و احترام، تعیین مرزها و قوانین مناسب و ارائه ساختار و تنظیمات مناسب است.
2. آموزش مهارت‌های ارتباطی و حل مسئله: آموزش کودکان به مهارت‌های ارتباطی مؤثر و حل مسئله می‌تواند به آنها کمک کند تا احساسات خود را به درستی بیان کنند و به جای استفاده از خشم و خشونت، راهکارهای سازنده‌تری را پیش بگیرند.
3. تقویت خودکنترلی: آموزش کودکان به کنترل عاطفی و تنظیم خشم و خشونت می‌تواند برای کاهش پرخاشگری موثر باشد. این شامل تمرین‌های تنفس عمیق، تکنیک‌های تمرکز و تمرینات مهارت‌های خودکنترلی است.
4. مدیریت استرس: کودکان ممکن است به دلیل تنش‌ها و استرس‌های مختلف پرخاشگری را نشان دهند. آموزش مدیریت استرس به کودکان، مانند تمرینات آرامش داشتن، تکنیک‌های تنفس و فعالیت‌های آرامش‌بخش، می‌تواند به کاهش پرخاشگری کمک کند.
5. محدودیت دسترسی به محتوای خشونت‌آمیز: محدودیت دسترسی کودکان به محتوای خشونت‌آمیز، از جمله فیلم‌ها، بازی‌ها و رسانه‌ها، می‌تواند به کاهش رویش پرخاشگری در آنها کمک کند.
6. همکاری با مدرسه و مشاوران: همکاری با مدرسه و مشاوران می‌تواند در شناسایی و رسیدگی به مسائل رفتاری کودکان کمک کند. این شامل مشاوره فردی و خانوادگی، برنامه‌های تربیتی و رفتاری در مدرسه و هماهنگی با معلمان است.
7. الگوی مثبت: برای کاهش پرخاشگری در کودکان، ارائه الگوی مثبت و سازنده برای آنها بسیار مهم است. این شامل نشان دادن رفتارهای مناسب، حل مسئله به شیوه صحیح و ارائه پاسخ‌های آرام و مناسب در برابر خشم و خشونت است.

مهم است که در کاهش و بهبود پرخاشگری کودکان، صبور و پایدار باشید و برای آن وقت و توجه کافی اختصاص دهید. همچنین، در صورت لزوم، مشاوره و راهنمایی از متخصصان روانشناسی و مشاوره نیز دریافت کنید.

 

 در صورتیکه سوالات بیشتری در مورد مشاوره کودک و نوجوان  دارید مقاله سوالات متداول مشاوره کودک و نوجوان  از گروه روانشناسی ویان را بخوانید.

 

آیا این مقاله برای شما مفید بود؟
خوشحال می‌شویم نظرات، تجربیات یا سوالات خود را در بخش دیدگاه‌ها با ما در میان بگذارید. همراهی شما به ما کمک می‌کند تا محتوای بهتر و مفیدتری برایتان آماده کنیم.