درمان بی خوابی کودکان و روش های بهبود آن

بی خوابی یکی از رایج ترین مشکلاتی است که وقوع آن برای کودکان محتمل است. این مشکل دلایل مختلفی دارد. در این مقاله از دلایل و درمان بی خوابی کودکان بیشتر خواهیم گفت. همراه ما بمانید.خواب برای انسان یک ضرورت غیر قابل کتمان است و به رشد او کمک ویژه ای می کند. به عنوان مثال در طول مدت زمان خواب مغز انسان فعال می شود و این فعالیت به یادگیری و رشد او و همچنین به بهبود سیستم ایمنی کمک ویژه ای می کند. خواب برای کودکان ضروری تر است چرا که آنها در مراحل ابتدایی رشد قرار دارند و خوابیدن عملکرد شناختی آنها را بهبود می بخشد، مهارت اجتماعی شان را افزایش می دهد، و به طور کلی کیفیت زندگی شان را بالا می برد.

 

منظور از اختلالات بی خوابی کودکان چیست؟

اختلالات بی خوابی در کودکان به مجموعه مشکلاتی گفته می‌شود که باعث می‌شوند کودک نتواند به راحتی به خواب برود، در طول شب چندین بار بیدار شود یا خیلی زود از خواب بیدار شود. این اختلال می‌تواند باعث شود کودک نتواند خواب کافی و با کیفیتی داشته باشد و در نتیجه در طول روز احساس خستگی، تحریک‌پذیری و مشکل در تمرکز داشته باشد.

انواع بی خوابی در کودکان

بی خوابی در کودکان می تواند به اشکال مختلفی ظاهر شود. این اشکال اغلب به الگوهای خواب کودک مربوط می شوند. در ادامه، به بررسی انواع اصلی بی خوابی در کودکان می پردازیم:

1. مشکل در به خواب رفتن (Sleep-onset insomnia):

کودک به رغم خستگی، مدت زمان زیادی برای به خواب رفتن نیاز دارد.

2. بیداری های مکرر در طول شب (Middle insomnia):

کودک در طول شب چندین بار از خواب بیدار می شود و برای به خواب رفتن مجدد مشکل دارد.

3. بیدار شدن زودهنگام صبح (Early morning awakening):

کودک خیلی زودتر از زمان معمول از خواب بیدار می شود و نمی تواند دوباره بخوابد.

دلایل رایج بی خوابی در کودکان

بی خوابی در کودکان دلایل مختلفی می تواند داشته باشد که از عوامل روانی و عاطفی گرفته تا مشکلات فیزیولوژیکی و محیطی را شامل می شود. برخی از رایج ترین دلایل عبارتند از:

عوامل روانی و عاطفی: استرس، اضطراب، ترس از تاریکی یا موجودات خیالی، تغییرات در روال زندگی مانند شروع مدرسه یا مهدکودک، یا مشکلات خانوادگی می توانند باعث بی خوابی در کودکان شوند. این عوامل روانی می توانند بر ذهن کودک تأثیر گذاشته و او را از خوابیدن باز دارند.

عوامل فیزیولوژیکی: بیماری های جسمی مانند سرماخوردگی، تب، درد دندان یا گوش، مشکلات تنفسی مانند آسم یا آلرژی، و اختلالات عصبی مانند اوتیسم می توانند باعث بی خوابی شوند. همچنین، برخی از داروها نیز می توانند بر الگوی خواب کودک تأثیر بگذارند.

عوامل محیطی: محیط خواب نامناسب، مانند اتاقی که خیلی گرم، سرد، روشن یا پر سر و صدا است، می تواند باعث اختلال در خواب شود. همچنین، مصرف کافئین، شکر و استفاده از دستگاه های الکترونیکی قبل از خواب می تواند باعث تحریک کودک و دشواری در به خواب رفتن شود.

عادات خواب نامناسب: داشتن یک برنامه خواب نامنظم، چرت زدن زیاد در طول روز، و رفتن به رختخواب در زمان های مختلف می تواند باعث اختلال در ریتم شبانه روزی بدن کودک شود.

اختلالات خواب پزشکی: برخی کودکان به اختلالات خواب مانند آپنه خواب یا سندرم پای بی قرار مبتلا هستند که باعث توقف تنفس در طول خواب یا احساس ناراحتی و نیاز به حرکت دادن پاها می شود و خواب را مختل می کند.

 

علت بی خوابی نوزادان و کودکان خردسال (0-3 سال)

یکی از دلایل اصلی بی‌خوابی در نوزادان و کودکان خردسال، گرسنگی است. نوزادان به دلیل کوچک بودن معده‌شان نیاز به تغذیه مکرر دارند و ممکن است در طول شب چندین بار بیدار شوند. همچنین، نیاز به تعویض پوشک می‌تواند باعث ناراحتی و بی‌خوابی کودک شود. پوشک خیس یا کثیف می‌تواند خواب کودک را مختل کند و او را بیدار نگه دارد.

دندان درآوردن نیز یکی از علل شایع بی‌خوابی در کودکان بین ۶ ماه تا ۲ سالگی است. درد و ناراحتی ناشی از دندان درآوردن می‌تواند باعث شود کودک در شب بیدار شود و به سختی به خواب برود. علاوه بر این، بیماری‌ها یا ناراحتی‌های جسمی مانند سرماخوردگی، عفونت گوش، یا مشکلات گوارشی مانند رفلاکس معده نیز می‌توانند خواب کودک را مختل کنند.

اضطراب جدایی، که معمولاً بین ۶ ماه تا ۳ سالگی رخ می‌دهد، یکی دیگر از دلایل بی‌خوابی است. کودکان در این سن ممکن است به دلیل ترس از دوری والدین، در شب بیدار شوند و به حضور آن‌ها نیاز داشته باشند. همچنین، تغییرات رشدی مانند یادگیری غلت زدن، چهار دست و پا رفتن، یا راه رفتن می‌توانند موقتاً خواب کودک را مختل کنند، زیرا کودک ممکن است در طول شب برای تمرین این مهارت‌های جدید بیدار شود.

عوامل محیطی نیز نقش مهمی در بی‌خوابی کودکان دارند. عدم رعایت برنامه خواب منظم یا محیط خواب نامناسب (مانند نور یا سر و صدای زیاد) می‌تواند باعث بی‌خوابی کودک شود. علاوه بر این، اضطراب یا استرس ناشی از تغییرات بزرگ در زندگی کودک، مانند نقل مکان به خانه جدید یا ورود خواهر یا برادر جدید، می‌تواند خواب کودک را تحت تأثیر قرار دهد.

در برخی موارد، بی‌خوابی ممکن است ناشی از عادات خواب نادرست باشد. برای مثال، اگر کودک به خوابیدن در آغوش والدین یا در حال تکان دادن عادت کرده باشد، ممکن است بدون این شرایط نتواند به خواب برود. همچنین، مشکلات پزشکی مانند آپنه خواب، آلرژی، یا مشکلات تنفسی نیز می‌توانند باعث بی‌خوابی شوند و نیاز به بررسی پزشکی دارند.

علت بی‌خوابی کودکان پیش‌دبستانی (3-5 سال)

یکی از دلایل اصلی بی‌خوابی در کودکان ۳ تا ۵ ساله، اضطراب و ترس‌های شبانه است. در این سن، کودکان ممکن است به دلیل کابوس‌ها یا ترس از تاریکی، هیولاها، یا صداهای ناشناخته دچار بی‌خوابی شوند. این ترس‌ها بخشی طبیعی از رشد تخیل کودک هستند، اما می‌توانند خواب او را مختل کنند. همچنین، اضطراب جدایی هنوز می‌تواند در این سن وجود داشته باشد، به‌ویژه اگر کودک به تازگی تغییراتی مانند شروع مهدکودک یا نقل مکان به خانه جدید را تجربه کرده باشد.

تغییرات در برنامه روزانه نیز می‌تواند باعث بی‌خوابی شود. کودکان در این سن به ساختار و برنامه‌ریزی منظم نیاز دارند. اگر برنامه خواب آن‌ها به هم بخورد، مثلاً به دلیل مسافرت، مهمانی‌های دیروقت، یا تغییرات در برنامه خانواده، ممکن است در به خواب رفتن یا خواب ماندن مشکل داشته باشند. علاوه بر این، فعالیت بدنی ناکافی یا بیش‌ازحد نیز می‌تواند بر خواب کودک تأثیر بگذارد. فعالیت بدنی کم ممکن است باعث شود کودک انرژی اضافی داشته باشد، در حالی که فعالیت بیش‌ازحد می‌تواند او را بیش‌ازحد خسته و تحریک‌پذیر کند.

مشکلات پزشکی مانند آپنه خواب، آلرژی، یا عفونت‌ها نیز می‌توانند باعث بی‌خوابی در کودکان شوند. آپنه خواب، که باعث وقفه‌های تنفسی در خواب می‌شود، می‌تواند خواب کودک را مختل کند و باعث بیدار شدن مکرر او شود. آلرژی یا عفونت‌هایی مانند سرماخوردگی نیز می‌توانند باعث ناراحتی و اختلال در خواب شوند. علاوه بر این، مصرف مواد غذایی یا نوشیدنی‌های حاوی کافئین یا قند زیاد قبل از خواب می‌تواند خواب کودک را تحت تأثیر قرار دهد.

عادات خواب نادرست نیز می‌توانند نقش مهمی در بی‌خوابی کودکان داشته باشند. اگر کودک به خوابیدن در کنار والدین یا در حال تماشای تلویزیون عادت کرده باشد، ممکن است بدون این شرایط نتواند به خواب برود. همچنین، استفاده بیش‌ازحد از صفحه‌های نمایش (مانند تلویزیون، تبلت، یا تلفن همراه) قبل از خواب می‌تواند به دلیل نور آبی این دستگاه‌ها، تولید ملاتونین (هورمون خواب) را کاهش دهد و خواب کودک را مختل کند.

علت بی خوابی در کودکان دبستانی (6-10 سال)

یکی از دلایل اصلی بی‌خوابی در کودکان دبستانی، استرس و اضطراب است. شروع مدرسه، تکالیف درسی، فشارهای تحصیلی، یا حتی نگرانی‌های مربوط به روابط با همسالان می‌تواند باعث شود کودک در شب بیدار بماند و به خواب نرود. همچنین، کابوس‌ها یا ترس‌های شبانه هنوز می‌توانند در این سن وجود داشته باشند و خواب کودک را مختل کنند. کودکان در این سن ممکن است به دلیل دیدن فیلم‌ها، بازی‌های ویدیویی، یا داستان‌های ترسناک دچار کابوس شوند.

تغییرات در برنامه روزانه نیز می‌تواند باعث بی‌خوابی شود. کودکان دبستانی ممکن است به دلیل فعالیت‌های فوق‌برنامه، تکالیف درسی، یا برنامه‌های شلوغ خانواده، زمان خواب منظم خود را از دست بدهند. نداشتن یک برنامه خواب ثابت می‌تواند چرخه خواب کودک را مختل کند و باعث شود او در به خواب رفتن یا خواب ماندن مشکل داشته باشد. علاوه بر این، فعالیت بدنی ناکافی یا بیش‌ازحد نیز می‌تواند بر خواب کودک تأثیر بگذارد. فعالیت بدنی کم ممکن است باعث شود کودک انرژی اضافی داشته باشد، در حالی که فعالیت بیش‌ازحد می‌تواند او را بیش‌ازحد خسته و تحریک‌پذیر کند.

مشکلات پزشکی مانند آپنه خواب، آلرژی، یا عفونت‌ها نیز می‌توانند باعث بی‌خوابی در کودکان دبستانی شوند. آپنه خواب، که باعث وقفه‌های تنفسی در خواب می‌شود، می‌تواند خواب کودک را مختل کند و باعث بیدار شدن مکرر او شود. آلرژی یا عفونت‌هایی مانند سرماخوردگی نیز می‌توانند باعث ناراحتی و اختلال در خواب شوند. علاوه بر این، مصرف مواد غذایی یا نوشیدنی‌های حاوی کافئین یا قند زیاد قبل از خواب می‌تواند خواب کودک را تحت تأثیر قرار دهد.

عادات خواب نادرست نیز می‌توانند نقش مهمی در بی‌خوابی کودکان داشته باشند. اگر کودک به خوابیدن در کنار والدین یا در حال تماشای تلویزیون عادت کرده باشد، ممکن است بدون این شرایط نتواند به خواب برود. همچنین، استفاده بیش‌ازحد از صفحه‌های نمایش (مانند تلویزیون، تبلت، یا تلفن همراه) قبل از خواب می‌تواند به دلیل نور آبی این دستگاه‌ها، تولید ملاتونین (هورمون خواب) را کاهش دهد و خواب کودک را مختل کند.

 

علائم بی خوابی در کودکان

بی خوابی در کودکان می تواند به شکل های مختلفی ظاهر شود و باعث بروز مشکلات متعددی در زندگی روزمره آنها شود. برخی از رایج ترین علائم بی خوابی در کودکان عبارتند از:

علائم بی خوابی در شب:

مشکل در به خواب رفتن: کودک ممکن است ساعت ها طول بکشد تا به خواب برود.

بیدار شدن مکرر در طول شب: کودک ممکن است چندین بار در طول شب از خواب بیدار شود و برای به خواب رفتن مجدد مشکل داشته باشد.

بیدار شدن زودهنگام: کودک ممکن است خیلی زودتر از زمان معمول از خواب بیدار شود و نتواند دوباره بخوابد.

راه رفتن در خواب: کودک ممکن است در خواب راه برود یا صحبت کند.

وحشت شبانه: کودک ممکن است با فریاد از خواب بیدار شود و احساس ترس و وحشت کند.

 

علائم بی خوابی در روز:

خواب آلودگی در طول روز: کودک ممکن است در طول روز احساس خستگی و خواب آلودگی کند.

مشکلات تمرکز و یادگیری: بی خوابی می تواند بر توانایی کودک در تمرکز و یادگیری تاثیر بگذارد.

تغییرات رفتاری: کودک ممکن است تحریک پذیر، پرخاشگر، یا افسرده شود.

مشکلات در روابط اجتماعی: بی خوابی می تواند بر روابط اجتماعی کودک با همسالان و خانواده تاثیر بگذارد.

 

سایر علائم:

کابوس دیدن: کودک ممکن است شب ها کابوس ببیند و از خواب بترسد.

مشکلات تغذیه: بی خوابی می تواند اشتهای کودک را تحت تاثیر قرار دهد.

مشکلات رشد: بی خوابی طولانی مدت می تواند بر رشد جسمی و ذهنی کودک تاثیر بگذارد.

 

چگونه می توان به درمان بی خوابی کودکان کمک کرد؟

روانشناسان کودک توصیه می کنند که زمان خواب را تنظیم کنید: لازم است تا درین زمینه چارچوب هایی را مشخص نمایید. چرا که کودکان چارچوب ها را بهتر رعایت می کنند. به عنوان مثال بهتر است به کودک بگویید که هر شب راس یک ساعت خاص باید در رختخوابش باشد. اگر ساعت خواب تنظیم نباشد کودکان به راحتی دچار بی خوابی خواهند شد. یادتان باشد که کودکتان هر شب به 9 الی 11 ساعت خواب نیازمند است. پس راس یک ساعت مشخص شرایط را فراهم آورده و به کودک بگویید که باید راس همان ساعت در رختخوابش باشد.

زمان بیدار شدن را تنظیم کنید: همانطور که زمان به خواب رفتن باید تنظیم باشد زمان بیدار شدن نیز به تنظیم شدن نیاز دارد. پس اگر راس یک ساعت خاص به خواب رفتید راس یک ساعت خاص نیز باید از رختخواب خارج شوید. برای برنامه ریزی در این مورد بایستی میزان خواب کودکتان را بسنجید و بر اساس نیاز او آن را تعیین نمایید. داشتن یک برنامه روتین تا حد زیادی به درمان بی خوابی کودکان کمک می کند. شما برای حل این مشکل می توانید از مشاورین کلینیک ویان کمک بگیرید.

بیشتر بخوانید : اجتماعی کردن کودک خجالتی

درمان بی خوابی

اسکرین ها را خاموش کنید: ملاتونین یک بخش مهم از سیکل خواب و بیداری است. در واقع زمانی افراد احساس خستگی و خواب آلودگی می کنند که سطح ملاتونین در بدن شان افزایش یابد. در همین زمینه باید گفت که تحقیقات نشان می دهند نور ساطع شده از نمایشگر تلویزیون، لپ تاپ، تبلت، گوشی موبایل و … به راحتی می تواند بر تولید هورمون ملاتونین اثر بگذارد.

اگر کودک قبل از خواب با این وسایل سرگرم شود به خواب رفتن او قطعا دچار اختلال و مشکل خواهد شد. از اینرو در برنامه ی شبانه این مورد را نیز لحاظ نمایید و نسبت به تاریک بودن تمام صفحات اطمینان حاصل کنید. به جای وقت گذاشتن و سرگرم شدن با این وسایل بهتر است تا برای کودکتان داستان تعریف کنید و اینگونه شرایط را برای خواب فراهم آورید.

کاهش استرس: اگر سطح هورمون کورتیزول در بدن کودک زیاد باشد وی در خوابیدن دچار مشکل خواهد شد. کورتیزول نام دیگر هورمون استرس است. از اینرو بهتر است واکنش شما نسبت به خواب کودک منجر به استرس او نشود. به عنوان مثال جایز نیست که قبل از خواب او را تهدید کنید و با اینکار او را به خواب وادار نمایید. چرا که این عمل نتیجه معکوس خواهد داشت.

شرایط محیطی را فراهم کنید: چه بزرگسال و چه کودک، هر دو نمی توانند در یک محیط آشفته و شلوغ به خواب بروند. از اینرو لازم است تا شرایط فراهم باشد. این مورد به درمان بی خوابی کودکان کمک موثری می کند. به عنوان مثال وجود ملحفه های نرم و خوشبو، اتاق تمیز، دمای مناسب محیط، بالش نرم و مناسب و… همگی می توانند افزایش کیفیت خواب را به همراه داشته باشند. هر چه کودک آرام تر باشد راحت تر به خواب خواهد رفت.

 

چگونه بی خوابی را در فرزندمان درمان کنیم؟

کودک را مطمئن کنید: ترس بزرگترین عاملی است که باعث می شود کودک نتواند راحت بخوابد. معمولا کودکان در هر بازه سنی دچار یک سری از ترس ها هستند. ترس از هیولا، ترس از اشباح، ترس از موجودات خیالی و… شما می توانید

در رابطه با تمامی اینها با کودکتان صحبت کنید و به او کمک نمایید تا ترسش کمتر شود. چنانچه ترس کودکتان با صحبت کردن و حرف زدن رفع نشد حتما باید به مشاور مراجعه کنید و این مشکل را با او در میان بگذارید. گفتنی است که شما برای حل این مشکل می توانید از مشاورین کلینیک ویان کمک بگیرید.

از فرزندتان انتظار نامعقول نداشته باشید: به هیچ عنوان جایز نیست تا فرزندتان را با فرزندان دیگران مقایسه کنید. این کار تنها ناامیدی شما را افزایش خواهد داد. باید بپذیرید که هر کودک منحصر به فرد متولد می شود و از اینرو کودکان با یکدیگر متفاوت می باشند. بجای انجام این کار بهتر است تا برنامه ریزی نموده و با تنظیم کردن ساعات خواب و بیداری به کودک در داشتن یک خواب با کیفیت کمک کنید. لازم به ذکر است که در طول این پروسه حتما باید صبور باشید.

 

بیشتر بخوانید : قصه درمانی چیست؟

 

به چه دلیل درمان بی خوابی کودکان از اهمیت برخوردار است؟

اگر بالغ باشید احتمالا در طول شبانه روز به 7 الی 8 ساعت خواب نیازمند هستید. این میزان برای کودک بیشتر است. در صورتی که سیکل خواب شبانه دچار آشفتگی گردد و یا بهم بخورد می توان بی خوابی را در فرد تشخیص داد.

کودکانی که دچار این اختلال هستند خواب با کیفیتی را تجربه نخواهند کرد و به همین دلیل خلق و خوی آنها دچار نوسان خواهد شد. در سوی دیگر اختلال خواب در کودکان سلامت آنها را نیز به مخاطره خواهد انداخت. اختلال در خواب عوارض دیگری را نیز برای کودکان به همراه می آورد. از اینرو درمان بی خوابی کودکان اهمیت دارد.

 

عوارض بی خوابی در کودکان

بی خوابی در کودکان تنها به معنی مشکل در خوابیدن نیست. این مشکل می تواند عوارض جدی و طولانی مدتی بر سلامت جسمی و روانی کودک داشته باشد. خواب کافی برای رشد و نمو طبیعی کودکان بسیار مهم است.

عوارض جسمی بی خوابی در کودکان شامل موارد زیر می شود:

اختلال در رشد: خواب برای رشد جسمی و مغزی کودکان بسیار مهم است. بی خوابی می تواند باعث کند شدن رشد کودک شود.

ضعف سیستم ایمنی: خواب نقش مهمی در تقویت سیستم ایمنی بدن دارد. بی خوابی باعث کاهش مقاومت بدن در برابر بیماری ها می شود.

اختلالات هورمونی: بی خوابی می تواند تعادل هورمون های رشد را بر هم زده و باعث مشکلات رشد شود.

مشکلات تغذیه: بی خوابی می تواند اشتهای کودک را کاهش داده و باعث کمبود وزن شود.

 

عوارض روانی و رفتاری بی خوابی در کودکان نیز قابل توجه است:

مشکلات تمرکز و یادگیری: بی خوابی باعث کاهش تمرکز و توانایی یادگیری در کودکان می شود.

مشکلات رفتاری: کودکانی که از بی خوابی رنج می برند، ممکن است تحریک پذیر، پرخاشگر، یا افسرده شوند.

مشکلات عاطفی: بی خوابی می تواند باعث بروز مشکلات عاطفی مانند اضطراب و افسردگی در کودکان شود.

مشکلات اجتماعی: بی خوابی می تواند بر روابط اجتماعی کودک با همسالان و خانواده تاثیر بگذارد.

 

عوارض طولانی مدت بی خوابی در کودکان نیز بسیار جدی است:

اختلالات یادگیری: بی خوابی مزمن می تواند باعث بروز اختلالات یادگیری مانند اختلال بیش فعالی- کم توجهی (ADHD) شود.

بیماری های مزمن: در بزرگسالی، افرادی که در کودکی از بی خوابی رنج می بردند، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری های مزمن مانند بیماری های قلبی، دیابت و چاقی هستند.

مشکلات روانی: بی خوابی مزمن در کودکی می تواند خطر ابتلا به اختلالات روانی مانند افسردگی و اضطراب را در بزرگسالی افزایش دهد.

 در صورتیکه سوالات بیشتری در مورد مشاوره کودک و نوجوان  دارید مقاله سوالات متداول مشاوره کودک و نوجوان  از گروه روانشناسی ویان را بخوانید.

به طور خلاصه، بی خوابی در کودکان می تواند عوارض جدی و گسترده ای در ابعاد مختلف زندگی کودک داشته باشد. بنابراین، تشخیص و درمان به موقع بی خوابی در کودکان بسیار مهم است. اگر کودک شما از مشکل بی خوابی رنج می برد،برای درمان بی خوابی می توانید از مشاورین کلینیک ویان کمک بگیرید.