مادران اکثرا زمانی که فرزندشان زیاد فعالیت کند نگران می شوند که مبادا کودکشان بیش فعال باشد. راه های تشخیصی برای بیش فعالی وجود دارد که می توانید به وسیله این راه ها از بیش فعالی کودک خود آگاه شوید.

در نظر داشته باشید بیش فعالی تنها برای کودکان نیست، بیش فعالی بزرگسالان نیز منجر به اختلال در آنان می شود. گاها ممکن است کودک شما اختلال کم توجهی داشته باشد که با بیش فعالی اشتباه گرفته شود. بیش فعالی به معنی حواس پرتی نیست این مشکل ممکن است با بیماری های دیگری مانند اختلال یادگیری یا مشکل در مسائل عاطفی که علائم یکسانی دارند، اشتباه گرفته شود. برای تشخیص دقیق عارضه به روان شناس متخصص یا روان درمانگر مراجعه کنید.

روش های ارزیابی تشخیصی بیش فعالی و مشکلات توجه‍ ‍

قبل از آشنا شدن با راه های تشخیص بیش فعالی و مشکلات توجه نیاز است با مفهوم های مهم در این زمینه آشنا شویم.

توجه و تمرکز چیست و چگونه سنجیده می شود؟

توجه یک فرآیند شناختی است که در آن تمرکز ذهن بر محرک خاصی جمع می شود و محرکهای محیطی دیگر نادیده گرفته می شوند. توجه انواع مختلفی دارد که عبارتند از: ‍ ‍

1.توجه انتخابی: انتخاب یک محرک از میان محرکهای دیگر و نادیده گرفتن سایر محرکها. مثال: توانایی گوش دادن به صدای معلم و مدیر و نادیده گرفتن صدای بچه ها یا ماشین ها.

2.توجه پایدار: توانایی حفظ توجه به صورت مداوم. مثال: توانایی نشستن کودک برای انجام تکالیفش یا توانایی حفظ توجه در بازه زمانی متناسب با سنتان برای تمام کردن یک مقاله یا پروژه.

3.توجه تناوبی یا انتقالی: توانایی انتقال توجه از یک محرک به محرک دیگر بدون کاهش و یا اختلال در فرآیند توجه. مثال: توانایی پاسخ دادن به مشتری هنگامی که حواستان به صفحه مانیتور است و یا توانایی دقت کردن به تخته بعد از گوش دادن صحبت های معلم.

4.توجه تقسیم شده: توانایی توجه روی چندین محرک به طور همزمان. مثال: توانایی تایپ کردن اطلاعات مشتری از پشت تلفن و همزمان پاسخ گویی به تلفن مشتری دیگری.

مشکلات توجه به دلایل مختلفی از جمله اضطراب، مشکلات شناختی، افسردگی و… ایجاد می شوند. مشکلات توجه می توانند کارکرد شما را مختل کنند. اختلال نقص توجه یک اختلال شایع است که ۱۵ درصد از جمعیت کشور به آن مبتلا هستند. این اختلال گاهی با و یا بدون مشکلات بیش فعالی است. تشخیص زود هنگام این اختلال به خصوص در کودکان بسیار حائز اهمیت است. چرا که با تشخیص به موقع اختلال بیش فعالی و نقص توجه می توان از افت عملکرد تحصیلی و شغلی جلوگیری کرد.

چه تست هایی برای تشخیص بیش فعالی و مشکلات توجه در کودکان مناسب هستند؟

در این مقاله سعی داریم با تست هایی که برای سنجش مشکلات توجه و تمرکز در کودکان به کار می روند، آشنا شویم. سنجش مشکلات توجه و تمرکز علاوه بر سنجش بالینی نیازمند استفاده از تست های معتبر است. جدید ترین و بهترین ابزار که قابلیت تشخیص مشکلات توجه را دارد تست آی وی ای است. به عبارتی، معتبرترین تست سنجش توجه و تمرکز در کودکان و بزرگسالان تست یکپارچه سنجش توجه دیداری و شنیداری است. منظور از یکپارچگی در این تست، آن است که این آزمون قادر به سنجش توجه دیداری و شنیداری است.

در واقع این آزمون یک آزمون کامپیوتری است و با استفاده از گوشی انجام می شود. هدف از این تست، سنجش مشکلات توجه و تمرکز، تشخیص بیش فعالی و نیز  تشخیص بی توجهی ناشی از مشکلات عصب شناختی است. این آزمون برای کودکان بالای 6 سال قابل اجراست. زمان اجرای آزمون  30 دقیقه است. مقیاس های تشخیص این تست عبارتند از: 1. مقیاس توجه 2. مقیاس بازداری پاسخ.

بازداری پاسخ به معنای توانایی عدم توجه به محرکهای نامربوط و در واقع دفع محرکهای محیطی مزاحم و توجه به محرک هدف است. مثلا توانایی بی توجهی به صدای ساختمان سازی و یا تلویزیون بیرون اتاقتان، هنگامی که مشغول مطالعه هستید.

 

 

حیطه های مورد سنجش در مقیاس کلی بازداری پاسخ عبارتند از :

احتیاط

احتیاط، عبارت است از توانایی پاسخ دهی به تغییر ناگهانی در محیط. یعنی در پاسخ به محرکهای محیطی مزاحم تا چه اندازه می توانید با دور اندیشی، احتیاط و دقت عمل کنید. زمانی که محرک مزاحمی حواستان را پرت می کند سریع رشته افکارتان پاره می شود یا اینکه می توانید با نادیده گرفتن محرکهای مزاحم یا اعمالی مثل یکه خوردن و جا خوردن، به کارتان ادامه دهید.

ثبات پاسخ

ثبات پاسخ، نشان دهنده این است که چقدر یک فرد می تواند بدون اینکه حواسش پرت شود، کارهای تکراری را انجام دهد و در واقع چقدر توجه و تمرکزش در طول زمان ثبات دارد. سبک پاسخ دهی و تفکرتان واگرا و بی دقت است یا همگرا و قابل اطمینان است.

مثلا فرض کنید که شما می خواهید کارمندی استخدام کنید که باید کارهای تکراری پشت سر هم مثل بایگانی پرونده ها یا پر کردن اکسل یا تماس تلفنی با یک سری افراد ثابت را برایتان انجام دهد. کارهایی که از کارمندتان می خواهید تکراری است ولی مهم است که بتواند توجهش را حفظ کند و کار آخرش را به خوبی کار اولش انجام دهد. اینجاست که باید ثبات پاسخ او را مورد سنجش قرار دهید.

تحمل

تحمل، انعکاس دهنده میزان خستگی روانی است. طبیعی است که پس از مدتی عملکرد همه ما کاهش پیدا می کند و این تست مقدار مشخصی از افت عملکرد را طبیعی می داند ولی افرادی هستند که انرژی لازم را برای حفظ توجه شان ندارند و به دلایلی همچون فقدان انگیزش یا افسردگی خیلی زودتر از بقیه خسته و بی دقت می شوند.

کاربرد های دیگر تست آی وی ای چیست؟

این تست علاوه بر سنجش مشکلات توجه و تمرکز، معیاری به نام مشکلات بیش فعالی دارد که طبق آن می توان میزان و شدت رفتار تکانه ای و بیش فعالی را در فرد اندازه گیری کرد. هر چقدر این مقیاس کمتر باشد، نشان دهنده آن است که فرد خونسردی و آرامش لازم را برای انجام یک تکلیف دارد و بر عکس بالا رفتن این معیار نشانگر وجود سطحی از بیش فعالی و تکانشگری در فرد است.

اگر به نظر شما فرزندتان زیادی وول میخورد این تست می تواند برای تشخیص به شما کمک کند. این تست به شما می گوید آیا وول خوردن فرزندتان در حدی هست که نگران کننده و قابل تشخیص باشد یا خیر.

علاوه بر این، تست آی وی ای قابلیت تشخیص نقص در عملکرد، به دلیل وجود مشکلات نورولوژیک و آسیب های عصب شناختی را نیزدارد. یعنی می تواند تشخیص دهد که آیا مشکلات توجه و تمرکز در شما یا فرزندتان به دلیل وجود مشکلی است که آن را نقص توجه می نامیم.  یا یک آسیب عصب شناختی جدی تری وجود دارد که کارکردهای شناختی را تحت تاثیر قرار داده، که قطعا نیازمند بررسی است. در واقع مشخص می کند که سطح آسیب با درمان های شناختی جزئی، قابل رفع است یا رسیدگی جدی تری می خواهد.

مراحل آزمون به چه صورت است؟

این آزمون شامل چهار مرحله می شود:

Warm-up: سنجش میزان آمادگی برای پاسخ در ابتدای آزمون توسط کامپیوتر.

Practice: آزمون دهنده انجام تست را تمرین می کند.

Test: اجرای آزمون اصلی

Cool-Down: ریتم آزمون آرام می شود تا تست خاتمه یابد.

وظیفه آزمودنی در طول این آزمون به این صورت است: زمانی که محرک هدف (عدد 1) را می بیند و یا می شنود یک بار کلیک کند. در حالی که ، محرک غیر هدف (عدد 2) را می شنود، کلیک نکند. در واقع هدف اصلی، سنجش میزان توجه روی محرک هدف و توانایی مراجع برای بازداری از پاسخ دادن به محرکهای غیر هدف است.

 

المیرا رحیم زاده، روان سنج، روان شناس و روان درمانگر تحلیلی کودک و نوجوان