پایان سال نهم و دغدغه انتخاب رشته برای والدین و نوجوان

از دغدغه­ های والدین در دوره تحصیل فرزندان به خصوص هدایت تحصیلی برای انتخاب رشته در پایه نهم و متعاقب آن در زمان ورود به دانشگاه ادامه تحصیل در رشته مناسب است. به عبارت دیگر انتخاب رشته در پایه نهم، اولین انتخاب جدی و مهم نوجوان در شروع زندگی شغلی و مسئولیت پذیری اجتماعی او می­باشد.

بنابراین همانطور که انتخاب درست می­تواند منجر به احساس رضایت از تحصیل، تقویت اعتماد به نفس، رضایت شغلی و در نهایت سلامت روان در حیطه شغلی و فردی شود در بعد اجتماعی نیز منجر به سودمندی اجتماعی و صرفه جویی در هزینه­های عمومی جامعه با تربیت افراد متخصص و موثر خواهد شد.

اما از سویی دیگر انتخاب اشتباه علاوه بر ایجاد نارضایتی و مشکلات روانی در دانش آموز و دانشجو در حیطه فردی، منجر به ایجاد هزینه­های بیهوده و گزاف اقتصادی برای خانواده و جامعه از طریق تغییر رشته یا انصراف از تحصیل در دوران دانشگاه، شاغلین غیر متخصص با تحصیلات نا مرتبط، فارغ التحصیلان دانشگاهی بیکار و در نهایت از بین رفتن نیروی کار جوان خواهد شد.

با نگاهی به روند انتخاب رشته دانش آموزان در شرایط فعلی متوجه خواهیم شد که ساز و کار مشخصی که با در نظر داشتن ابعاد مختلف فردی و اجتماعی بتواند به نیازهای والدین و دانش آموزان در زمینه انتخاب رشته و متعاقب آن شغل پاسخی مناسب دهد شکل نگرفته است.

با بررسی نحوه هدایت تحصیلی برای انتخاب رشته در پایه نهم در بین والدین و دانش آموزان به شیوه­های مختلفی برمی­خوریم که در ادامه به آنها اشاره خواهد شد.

دیدگاه والدین در برخورد با انتخاب رشته فرزندان

در ابتدا با گروهی از والدین مواجه هستیم که معتقدند فرزندشان بایستی رشته­ای را انتخاب کند که ایشان در حال فعالیت در آن حیطه هستند چرا که فعالیت و جایگاه فعلی آن‌ها می­تواند تضمین خوبی برای انتخاب شغل و موفقیت آینده فرزندان باشد.

گروه دوم والدینی هستند که به دلیل شکست­های قبلی، عدم امکان تحصیل در رشته­ای خاص و یا نارضایتی فعلی خود علاقه دارند فرزندشان در رشته­ای ادامه تحصیل دهد که ایشان نتوانسته­اند در آن ادامه تحصیل دهند.

گروه سوم والدینی هستند که با توجه به موقعیت شغلی افراد موفق فامیل یا جامعه، مقبولیت اجتماعی یا میزان درآمد مشاغل و یا حتی بر اساس توصیه و راهنمایی یکی از اطرافیان‌شان اصرار دارند که فرزندشان به ادامه تحصیل در رشته­ای خاص بپردازد.

و در نهایت گاهی نیز با والدینی روبرو هستیم که این وظیفه را به فرزندانشان واگذار می­کنند و با این منطق که فرزندشان بایستی در هر رشته­ای که خودش دوست دارد ادامه تحصیل دهد این اختیار را به طور کامل به فرزندان واگذار می­کنند.

در پاسخ به رویکردهایی که به آنها اشاره شد، بایستی اینطور بیان کرد که انتخاب رشته و تاثیر آن در موفقیت شغلی و رضایت فردی افراد در آینده به عوامل مختلفی، از قبیل استعدادها و توانائی‌های فردی، ویژگی‌های شخصیتی، علائق، خواست والدین و فرصت­های شغلی و نیاز جامعه، بستگی دارد. این عوامل در نهایت به درصدی از یک احتمال منجر می­شوند که پیش بینی کننده میزان موفقیت در آینده خواهند بود.

از سویی دیگر توجه به این موضوع حائز اهمیت است که فرآیند هدایت تحصیلی برای انتخاب رشته در پایه نهم فعالیتی فردی نیست که نوجوان به تنهایی بتواند از عهده آن برآید، چراکه نوجوان امروز در حالی باید به این انتخاب برای آینده بپردازد که هنوز در مورد ویژگی­ها، توانایی­ها و حتی علائق خود سردرگم است و بدین جهت با چالش­های فردی و اجتماعی فراوانی درگیر است. لذا حضور و همراهی والدین و نوجوان در این فرآیند و انتخاب لازم و ضروری است.

عوامل بیرونی و درونی موثر بر انتخاب رشته

برای درک و شناخت بهتر عوامل تاثیرگذار، این عوامل را به دو گروه بیرونی و درونی تقسیم خواهیم کرد.

عوامل بیرونی شامل علاقه، خواست والدین، فرصت­های شغلی و نیاز جامعه هستند. عوامل درونی شامل استعدادها و توانائی­های افراد در زمینه­های مختلف و ویژگی­های شخصیتی آنها که در مجموع بیانگر تفاوت­های فردی هستند، می‌شوند.

لازم به ذکر است که هر کدام از این عوامل وزن و ارزش مخصوص به خود را دارد و در هنگام ارزیابی و نتیجه گیری بایستی در کنار یکدیگر مورد توجه قرار گیرند.

علاقه به این دلیل از نگاه ما در گروه عوامل بیرونی قرار می­گیرد که تحت تاثیر محیط، تجربیات، بازخوردهای تقویت کننده و منزجر کننده محیطی است. گاهی اوقات فرزندان ما به دلیل نظرات و نوع عملکرد افراد مهم زندگی­شان به سمت فعالیت یا حوزه­ای خاص رغبت یا تنفر نشان می­دهند.

انتخاب رشته باتوجه به همه‌ عوامل موثر

اغلب خانواده­ ها به دلایل مختلفی از قبیل شغل والدین، افراد موفق فامیل، توجه به فرصت­های شغلی جامعه، شکست در تحصیل خودشان در رشته یا گرایشی خاص فرزندانشان را به سمت رشته­ای خاص هدایت می­کنند.

هم چنین گاهی اوقات نیز انتخاب رشته تحصیلی دانش آموزان مبتنی بر ارزیابی و شناخت والدین و دانش آموزان از مشاغل موفق و پول ساز حال حاضر جامعه صورت می­گیرد.

شرایطی که در سال­های گذشته دانش آموزان را به سمت گرایش ریاضی ـ فیزیک سوق می داد و در سال­های اخیر گریبانگیر گرایش علوم تجربی شده است. در نتیجه یکی از معایب بزرگ توجه صرف به عوامل بیرونی، غفلت از توانائی­های درونی و تفاوت­های فردی نوجوان است.

سخن پایانی

شناخت استعدادها، توانائی­های فردی و ویژگی‌های شخصیتی نوجوان به عنوان عوامل درونی در کنار توجه به عوامل بیرونی در بالابردن احتمال موفقیت، سلامت روان و رضایت شغلی آینده تعیین کننده خواهد بود.

نباید از این نکته به سادگی گذشت که در دنیای امروز سرعت و رقابت حرف اول را می­زند. بنابراین اقدام به انتخاب در بستری آرام با همراهی همدلانه و حمایتگر والدین، علاوه بر اینکه می­تواند برای والدین و نوجوان تجربه تازه­ای از همکاری و تعامل را در حل مشکلات و چالش­ها ایجاد کند. موجب خواهد شد که نوجوان خود را برای ورود به این رقابت تنها احساس نکند و لذا با اعتماد و آمادگی بیشتری برای ورود به این رقابت و موفقیت ، دست به انتخاب بزند.

نویسنده: ابوالفضل بانوپور کارشناس ارشد روانشناس بالینی و. رواندرمانگر نوجوان و مشاور تحصیلی

بیشتر بخوانید:

لزوم آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان و نوجوانان

خود مراقبتی حین افسردگی

راه های ارتباطی با کلینیک ویان